Het begrip slachtoffer is niet duidelijk gedefinieerd in de Franse wetgeving.

In de definitie van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (resolutie 40/34 van 11 december 1985) zijn slachtoffers:

“Personen die, individueel of collectief, schade hebben geleden, inclusief fysiek of mentaal letsel, emotioneel lijden, economisch verlies of een aanzienlijke aantasting van hun fundamentele rechten, door handelingen of nalatigheden die in strijd zijn met de strafwetgeving van een lidstaat, inclusief die wetten die crimineel machtsmisbruik verbieden”.

Ook definieert het kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie van 15 maart 2001 een slachtoffer als “een natuurlijke persoon die schade, met inbegrip van lichamelijk of geestelijk letsel, emotionele schade of economisch verlies heeft geleden als direct gevolg van handelingen of nalatigheden die in strijd zijn met de strafwetgeving van een lidstaat”.

In het Franse strafrecht verwijst de term ‘slachtoffer’ vooral naar de klager of de civiele partij, men spreekt ook van de benadeelde partij, meestal gaat het om de persoon die schade heeft geleden door een misdrijf.

De status van slachtoffer wordt dus erkend wanneer iemand het slachtoffer wordt van een misdrijf zoals een misdaad (bijvoorbeeld moord, verkrachting), een delict (bijvoorbeeld oplichting, geweld, pesterijen) of een overtreding (bijvoorbeeld nachtlawaai, niet-openbare beledigingen).

In het burgerlijk recht is het concept van schade een fundamentele voorwaarde voor de toepassing van het aansprakelijkheidsrecht.

In civiele of strafrechtelijke zaken kan het slachtoffer een natuurlijke persoon of een rechtspersoon zijn (bijvoorbeeld een vereniging of een bedrijf).

De schade geleden door het slachtoffer kan verschillende vormen aannemen, het kan zijn:

• Lichamelijk: dit is een aantasting van iemands fysieke integriteit, ook wel fysiologische of functionele schade genoemd. Het slachtoffer kan tijdelijk of permanent, en gedeeltelijk of volledig, niet in staat zijn bepaalde dagelijkse activiteiten uit te voeren, zoals de onmogelijkheid om een sport te beoefenen. Dit kan ook resulteren in esthetische schade zoals een litteken.
• Materieel: dit is schade aan het vermogen van het slachtoffer. Deze schade geeft recht op een vergoeding waarvan de waarde wordt beoordeeld door de rechter, die rekening kan houden met het geleden verlies en de gederfde winst. Bijv.: beschadiging van je auto.
• Moreel: dit kan gaan om schade aan eer of reputatie of moreel leed, zoals veroorzaakt door het overlijden van een dierbare.

Lichamelijke schade wordt vaak gekoppeld aan morele schade omdat fysiek letsel gevolgen heeft voor de mentale gezondheid of persoonlijkheid van het slachtoffer.

De oorzaak van de schade is niet altijd hetzelfde, het kan gaan om:

• Menselijke activiteit, zoals een industriële ramp of een strafbaar feit;
• Een natuurlijke gebeurtenis, zoals een overstroming of brand;
• Een gemengd geval, dat wil zeggen een natuurlijke gebeurtenis die wordt verergerd door menselijk handelen.

Om de status van slachtoffer erkend te krijgen, moet dus het bestaan van de geleden schade worden bewezen.

Artikel 1240 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat “Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden”. Schade komt alleen voor vergoeding in aanmerking als deze aan 4 criteria voldoet, het moet:

• Inbreuk maken op een legitiem belang: het slachtoffer moet zich in een situatie bevinden die in overeenstemming is met de wet om schadevergoeding te eisen. Bijv.: iemand die zwart werk verricht, kan geen salaris opeisen als het niet is uitbetaald;
• Zeker zijn: dat wil zeggen dat de schade al is geleden, maar in sommige gevallen kan het toekomstig en niet hypothetisch zijn, bijv.: een ongeluk dat zeker gevolgen zal hebben voor de gezondheid van het slachtoffer;
• Persoonlijk zijn: alleen de persoon of zijn vertegenwoordiger (bijv.: de ouders van een minderjarig kind) die de schade heeft geleden, kan om vergoeding vragen. Maar de rechtspraak erkent ook indirecte slachtoffers.
• Rechtstreeks zijn: de schade is het directe gevolg van het feit dat het veroorzaakt heeft. Bijv.: een voertuig raakt beschadigd door een vallende boom. De schade aan het voertuig is inderdaad het resultaat van de oorzaak, namelijk de vallende boom.

Het indirecte of ‘ricochet’ slachtoffer

Naast directe slachtoffers (degenen die persoonlijk en direct schade ondervinden) zijn er ook zogenaamde ‘indirecte’ slachtoffers, ook wel ‘ricochet’ slachtoffers genoemd.

Het indirecte slachtoffer is iemand die het voorval niet persoonlijk heeft meegemaakt, maar schade lijdt vanwege de schade die is toegebracht aan het directe slachtoffer, vanwege de nauwe banden die ze delen. Het is niet noodzakelijk dat er juridische banden bestaan tussen deze twee slachtoffers (Hof van Cassatie, Gemengde Kamer, 27 februari 1970, nr. 68-10.276).

De jurisprudentie heeft erkend (Hof van Cassatie strafrecht, 9 februari 1989, nr. 87-81.359) dat “uit de bepalingen van artikelen 2 en 3 van het Wetboek van Strafvordering volgt dat de naasten van het slachtoffer van een onopzettelijk letsel ontvankelijk zijn om het bewijs te leveren van schade waaronder zij persoonlijk hebben geleden en die rechtstreeks voortvloeit uit de feiten die het voorwerp zijn van de vervolging”.

Bovendien kan in civiele zaken een indirect slachtoffer zich beroepen op een contractuele niet-nakoming ten nadele van een naaste om een onrechtmatige daadvordering in te stellen (Cass. civ. 1e, 18 juli 2000, nr. 99-12.135).

De verschillende categorieën slachtoffers

Het begrip slachtoffer is een breed concept dat dus verschillend kan worden toegepast afhankelijk van het misdrijf of de geleden schade. Om de status van slachtoffer van een misdrijf te erkennen, moet het betreffende misdrijf als zodanig worden gekarakteriseerd.

Voorbeeld: om iemand als slachtoffer van pesten op school te kwalificeren, moet worden gecontroleerd of de drie elementen die pesten op school kenmerken aanwezig zijn:

• Geweld: dit is de machtsverhouding en dominantie die ontstaat tussen één of meer leerlingen en één of meer slachtoffers;
• Herhaling: de agressie moet regelmatig terugkeren gedurende een langere periode;
• Isolement van het slachtoffer: het slachtoffer is vaak geïsoleerd en niet in staat zichzelf te verdedigen.

In dit geval, wanneer pesten op school is vastgesteld, zal de persoon die het ondergaat worden aangemerkt als slachtoffer van pesten op school.

Nog een voorbeeld: om als slachtoffer van discriminatie te worden aangemerkt, moet de discriminatie ook worden gekenmerkt door te voldoen aan bepaalde criteria, namelijk: een ongelijke behandeling gebaseerd op een door de wet verboden criterium en op een door de wet gespecificeerd gebied. Zodra de status van slachtoffer van discriminatie is vastgesteld, kan de persoon om schadevergoeding vragen.

TOEPASSELIJKE REFERENTIES

Art. 1146 en 1147 van het Burgerlijk Wetboek (contractuele aansprakelijkheid); Art. 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek (onrechtmatige daden-quasi-delicten); Artikelen 2 en 3 van het Wetboek van Strafvordering; Art. L452-1 van het Wetboek van Sociale Zekerheid (arbeidsongevallen); Wet nr. 85-677 van 5 juli 1985 ter verbetering van de situatie van slachtoffers van verkeersongevallen en ter versnelling van schadevergoedingsprocedures

Resolutie 40/34 van 11 december 1985 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties; Kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie van 15 maart 2001; Artikel 1240 van het Burgerlijk Wetboek; Hof van Cassatie, Gemengde Kamer, 27 februari 1970, nr. 68-10.276; Hof van Cassatie strafrecht, 9 februari 1989, nr. 87-81.359; Cass. civ. 1e, 18 juli 2000, nr. 99-12.135.