Wat is de ombudsman?

De ombudsman is een onafhankelijke overheidsinstelling die in 2011 is opgericht en in de grondwet is opgenomen: ‘De ombudsman ziet toe op de eerbiediging van rechten en vrijheden’ (art. 71-1 van de grondwet).

De ombudsman is ontstaan uit de samenvoeging van vier instellingen: de bemiddelaar van de Republiek, de kinderombudsman, de hoge autoriteit voor de bestrijding van discriminatie en voor gelijkheid (HALDE) en de nationale commissie voor de ethiek van de veiligheid (CNDS).

De ombudsman heeft bijna 250 mensen in dienst die op het hoofdkantoor in Parijs werken en bijna 500 afgevaardigden in Frankrijk en de overzeese gebieden.

Hij heeft twee taken:

• De rechten verdedigen van mensen wiens rechten niet worden gerespecteerd;
• Zorgen voor gelijke toegang tot rechten voor iedereen.

Bevoegdheidsgebieden

Verdediging van de rechten van gebruikers in overheidsdiensten

De ombudsman kan ingrijpen als je een probleem hebt met:

• Een overheidsinstelling (bijvoorbeeld prefectuur, ministerie, belastingkantoor);
• Een lokale overheid (gemeentehuis, departementale en regionale raad);
• Een ziekenhuis;
• Een organisatie die belast is met het beheer van een openbare dienst (bijvoorbeeld kinderbijslagfonds (Caf), arbeidsbureau, energieleveranciers, SNCF).

Hij kan je helpen als je alle stappen hebt ondernomen om je probleem op te lossen bij de betrokken organisatie en er geen oplossing is gevonden.

Rechten van kinderen

De ombudsman, erkend door het VN-Comité voor de Rechten van het Kind, zorgt ervoor dat ‘het belang van het kind’ wordt gerespecteerd, wat betekent dat het belang van het kind als primair wordt beschouwd. Hij kan ingrijpen op veel gebieden voor de bescherming van kinderrechten, met name op het gebied van gezondheid en handicap, strafrecht, adoptie, onderwijs voor iedereen en buitenlandse minderjarigen.

Strijd tegen discriminatie

De ombudsman bestrijdt discriminatie en bevordert de toegang tot rechten voor slachtoffers van dergelijke feiten. De vermeende dader van discriminatie kan een natuurlijke of rechtspersoon zijn (bijvoorbeeld een vereniging), een privé- of publieke persoon (bijvoorbeeld een overheidsdienst, een lokale overheid).

Naleving van de beroepsethiek door veiligheidsprofessionals

De ombudsman ziet toe op de naleving van de beroepsethiek door mensen die veiligheidsactiviteiten uitoefenen in Frankrijk. Hij kan ingrijpen bij veiligheidsactiviteiten uitgevoerd door de volgende personen:

• Openbare veiligheidsagenten (politieagenten, gendarmes, douanebeambten, gevangenisbewakers…);
• Medewerkers van organisaties belast met een openbare dienst (bijvoorbeeld toezichthouders in het openbaar vervoer);
• Werknemers van particuliere beveiligingsbedrijven.

Je kunt hem dus inschakelen als je slachtoffer of getuige bent van gedrag dat jou illegaal lijkt, zoals:

• Buitensporig gebruik van geweld;
• Onwaardig gedrag (ongepaste gebaren of opmerkingen, beledigingen, bedreigingen);
• Een onrechtmatige fouillering;
• Een identiteitscontrole die onder abnormale omstandigheden plaatsvindt;
• Problemen bij het indienen van een klacht.

Begeleiding en bescherming van klokkenluiders

De ombudsman is verantwoordelijk voor ‘het doorverwijzen naar de bevoegde autoriteiten van personen die een melding doen onder de voorwaarden die in de wet zijn vastgesteld, en voor het toezicht op de rechten en vrijheden van deze persoon’ (wet nr. 2016-1691 van 9 december 2016 betreffende transparantie, corruptiebestrijding en modernisering van het economisch leven).

Iedereen kan de ombudsman vragen om zijn status als klokkenluider te certificeren (organieke wet nr. 2022-400 van 21 maart 2022). Deze formele erkenning zal de toegang van de klokkenluider tot verschillende beschermingsmaatregelen tegen represailles en tot financiële steunregelingen vergemakkelijken.

De actiemiddelen

Om toe te zien op de eerbiediging van rechten en vrijheden, beschikt de ombudsman over twee actiemiddelen:

1. Hij voert acties uit ter bevordering van gelijkheid. Hij kan in dit verband:

• Studies promoten en uitvoeren;
• Hervormingen voorstellen;
• Zijn mening geven over toekomstige wetten;
• Hulpmiddelen voorstellen aan iedereen (bijvoorbeeld documentatie, training).

2. hij behandelt juridisch de individuele klachten die hij ontvangt:

om de verzoeken die hij ontvangt te onderzoeken, heeft de ombudsman uitgebreide bevoegdheden en kan hij op verschillende manieren optreden:

verzoek om uitleg

de onderzoeksprocedure verloopt altijd door de standpunten van de ‘klager’ en de beschuldigde persoon te confronteren. die laatste kan niet weigeren om informatie aan de ombudsman te verstrekken. als hij weigert, kan de ombudsman aanmaningen sturen en vervolgens de rechter in kort geding inschakelen, of het misdrijf van obstructie inroepen.

een minnelijke schikking

de minnelijke weg heeft de voorkeur wanneer de klachten wijzen op een procedurele fout, een misverstand of een tekortkoming van een overheidsinstantie. in dat geval komt de ombudsman tussenbeide door de dialoog tussen alle betrokkenen te vergemakkelijken. de minnelijke schikking kan verschillende vormen aannemen, informele schikking met eenvoudige briefwisselingen of bemiddeling geregeld door de wet die kan leiden tot verschillende oplossingen en sancties.

De aanbevelingen

als een minnelijke schikking niet mogelijk is, kan de ombudsman een aanbeveling formuleren, een document waarin hij officieel schriftelijk verzoekt dat het probleem wordt opgelost en/of dat een maatregel wordt genomen binnen een door hem vastgestelde termijn.

als het gaat om een specifieke situatie, spreken we van een ‘individuele aanbeveling’. andere aanbevelingen ‘met een algemene strekking’ maken het mogelijk een einde te maken aan praktijken die meerdere personen treffen.

bij gebrek aan een antwoord of in geval van een ontoereikend antwoord, kan de ombudsman binnen een nieuwe door hem vastgestelde termijn een bevel uitvaardigen.

als er geen gevolg wordt gegeven aan het bevel, kan de ombudsman besluiten een speciaal rapport openbaar te maken, waarin de naam van de beschuldigde persoon wordt onthuld.

het verzoek om sancties

de ombudsman kan de bevoegde autoriteit verzoeken disciplinaire maatregelen te nemen tegen de professional die een fout heeft begaan.

opmerkingen voor de rechter

de ombudsman kan voor alle nationale en europese rechtbanken tussenbeide komen om zijn opmerkingen mondeling of schriftelijk te presenteren. in alle gevallen treedt de ombudsman volledig onafhankelijk op en vertegenwoordigt hij geen van de partijen.

voorbeelden van beslissingen van de ombudsman inzake discriminatie op grond van godsdienst

de ombudsman heeft zich herhaaldelijk uitgesproken over zaken in verband met discriminatie op grond van godsdienst, met name de islam, waarbij de situaties uiteenlopend zijn en betrekking kunnen hebben op de werkomgeving en op de toegang tot diensten of vrijetijdsbesteding.

hij heeft zich bijvoorbeeld uitgesproken over de klacht van een gevangenisbewaker die geslaagd was voor het interne examen om benoemd te worden in een hogere functie, maar wiens benoeming door de directie werd geweigerd. de klager was van mening dat de weigering discriminerend was omdat ze gebaseerd was op zijn godsdienst, het dragen van een baard of het bezit van een koran en twee boeken over de islam in een ruimte die voorbehouden was voor bewakers waren hem eerder verweten. uit het onderzoek van de ombudsman bleek dat de beschuldiging van proselitisme tegen de klager ongegrond was en dat het wel degelijk ging om discriminatie op grond van godsdienst, een fout die aanleiding gaf tot vergoeding van de geleden schade (beslissing van de ombudsman 2021-192 van 9 juli 2021).

de ombudsman heeft zich uitgesproken over de weigering van een uitzendbureau om een moslimkandidaat aan te nemen voor de functie van administratief assistent. tijdens haar sollicitatiegesprek werd haar meegedeeld dat ze haar hoofddoek moest afdoen in het bedrijf van de klant en bij alle klanten van het uitzendbureau. uit het onderzoek van de ombudsman blijkt dat het uitzendbureau geen enkel element aandraagt waaruit blijkt dat een werknemer die administratieve functies uitoefent veiligheidsrisico’s zou lopen die het afdoen van haar hoofddoek zouden rechtvaardigen. de ombudsman concludeerde dat er sprake was van een ‘discriminerende wervingspraktijk van intersectionele aard, gebaseerd op geslacht, godsdienst en uiterlijk ten aanzien van de arbeidsbemiddelaar’ (beslissing van de ombudsman 2020-214 van 9 december 2020).

Er zijn andere beslissingen over het dragen van hoofddoeken genomen door de Verdediger van Rechten. Zo werd hij benaderd door een vrouw die uit een associatief opleidingscentrum werd gezet vanwege haar hoofddoek. Deze uitsluiting was gebaseerd op het interne reglement. De Verdediger van Rechten heeft aanbevolen om het reglement van de vereniging en de discriminerende praktijken tegen mensen die een religieus symbool dragen te wijzigen, en de betrokkene te compenseren. Daarna is het interne reglement van de vereniging aangepast en hebben de partijen een schikkingsovereenkomst getekend (Beslissing van de Verdediger van Rechten mld-2016-032 van 12 juli 2016).

De Verdediger kon bovendien optreden als bemiddelaar en bijdragen aan een minnelijke schikking van het geschil. Dit was het geval bij een klaagster die de toegang tot de opleiding voor het staatsdiploma verpleegkundige in een privé-instelling werd geweigerd als ze haar hoofddoek niet afdeed. De Verdediger vroeg om elke discriminerende clausule uit het interne reglement te schrappen. Het reglement werd inderdaad aangepast en de klaagster kon uiteindelijk haar opleiding volgen met hoofddoek (Minnelijke schikking van de Verdediger van Rechten RA-2017-042 van 15 mei 2017).

De Verdediger van Rechten kreeg een klacht over de weigering van een sportcentrum om een moslimvrouw met een tulband in te schrijven, omdat het interne reglement alle hoofddeksels verbood. De Verdediger van Rechten vond dat deze ogenschijnlijk neutrale verbodsregel indirecte discriminatie vormt en dat het algemene en systematische verbod op alle hoofddeksels, inclusief religieuze, disproportioneel en dus discriminerend is. Hij beveelt aan dat het interne reglement van het sportcentrum wordt aangepast en dat het sportcentrum zijn praktijken tegenover moslimvrouwen, waaronder de klaagster, verandert (Beslissing van de Verdediger van Rechten 2018-290 van 21 december 2018).

Ook over de hoofddoek kreeg de Verdediger van Rechten een klacht over de verplichting om een foto ‘met onbedekt hoofd’ te tonen voor een vervoersbewijs om zo op een regionaal netwerk te reizen. Hij vond dat deze verplichting om je hoofddoek af te doen voor een vervoersbewijs, in overeenstemming met illegale algemene verkoopvoorwaarden, een discriminerende praktijk is op basis van religie (Beslissing van de Verdediger van Rechten 2020-134 van 2 oktober 2020).

Wie kan de Verdediger van Rechten inschakelen?

De Verdediger van Rechten kan zichzelf inschakelen als hij vindt dat zijn tussenkomst nodig is. Maar hij kan ook ingeschakeld worden door:

• Elke natuurlijke of rechtspersoon die problemen ondervindt in zijn relaties met een overheid of openbare dienst;
• Een Frans parlementslid of een Franse verkozene in het Europees Parlement;
• Een buitenlandse instelling die dezelfde functies heeft als de Verdediger van Rechten;
• Elke natuurlijke of rechtspersoon die het slachtoffer is van laakbaar gedrag van een veiligheidsprofessional;
• Elke natuurlijke of rechtspersoon die zich gediscrimineerd voelt;
• Een vereniging die al minstens 5 jaar bestaat en waarvan de statuten discriminatie bestrijden samen met het slachtoffer of met diens toestemming, of een vereniging waarvan de statuten de rechten van het kind verdedigen;
• Een minderjarige, zijn familieleden of wettelijke vertegenwoordigers;
  Medische of sociale diensten.

Hoe schakel je de Verdediger van Rechten in?

De Verdediger van Rechten kan op vier manieren ingeschakeld worden:

1. Door een online formulier in te vullen op de website van de Verdediger van Rechten.
2. Door contact op te nemen met een afgevaardigde van de Verdediger van Rechten in je departement.
3. Door een gratis brief, zonder frankering, te sturen naar de Verdediger van Rechten (Verdediger van Rechten, Antwoordnummer 71120, 75342 Parijs CEDEX 07).
4. Door de Verdediger van Rechten rechtstreeks te bellen.

De instelling vraagt om bij je klacht een volledig dossier te voegen, met een gedetailleerde uiteenzetting van de feiten, alle correspondentie met de betrokken diensten, en alle nuttige documenten.

TOEPASSELIJKE REFERENTIES

Grondwettelijke wet nr. 2008-724 van 23 juli 2008 over de modernisering van de instellingen van de Vijfde Republiek, die een Ombudsman creëert in artikel 71-1 van de Grondwet; Organieke wet nr. 2011-333 van 29 maart 2011 betreffende de Ombudsman; Organieke wet nr. 2016-1690 van 9 december 2016 betreffende de bevoegdheid van de Ombudsman voor de begeleiding en bescherming van klokkenluiders; Organieke wet nr. 2022-400 van 21 maart 2022 ter versterking van de rol van de Ombudsman bij het melden van waarschuwingen.

Besluit 2012-187 van 27 november 2012 met het interne reglement van de Ombudsman;

Decreet nr. 2017-564 van 19 april 2017 over de procedures voor het ontvangen van meldingen van klokkenluiders; Decreet nr. 2012-213 van 15 februari 2012 tot wijziging van decreet nr. 2011-905 van 29 juli 2011 betreffende de organisatie en werking van de diensten van de Ombudsman; Decreet nr. 2011-904 van 29 juli 2011 betreffende de procedure die van toepassing is voor de Ombudsman.