Thuisonderwijs, soms ‘homeschooling’ genoemd, is een onderwijsvorm die gezinnen lange tijd aangeboden kregen.

Het recht op onderwijs wordt benadrukt in veel internationale, grondwettelijke en wettelijke teksten (dertiende alinea van de preambule van de Grondwet van 1946 en artikel 2 van het aanvullend protocol bij het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden) en is verduidelijkt door jurisprudentie.

Het principe van het recht op onderwijs en toegang tot onderwijs voor iedereen is met name vastgelegd in de Onderwijswet: ‘Het recht op onderwijs wordt aan iedereen gegarandeerd om hem in staat te stellen zijn persoonlijkheid te ontwikkelen, zijn niveau van basis- en voortgezette opleiding te verhogen, zich in het sociale en professionele leven in te voegen en zijn burgerschap uit te oefenen‘ (art. L. 111-1 alinea 4).

Dit verplichte onderwijs wordt geregeld door artikel L131-1 en volgende van dezelfde wet, die bepaalt dat ‘onderwijs verplicht is voor elk kind vanaf de leeftijd van drie jaar tot de leeftijd van zestien jaar.’

De Raad van State heeft geoordeeld dat: ‘Het principe van onderwijsvrijheid, dat behoort tot de fundamentele principes erkend door de wetten van de Republiek, impliceert de mogelijkheid om onderwijsinstellingen op te richten, ook buiten elk contract met de staat om, evenals het recht van ouders om voor hun kinderen alternatieve onderwijsmethoden te kiezen voor die aangeboden door het openbare schoolsysteem, inclusief thuisonderwijs.‘ (Beslissing van 19 juli 2017, Vereniging Les enfants d’abord, nr. 406150).

Dit recht is dus niet absoluut en is onlangs onderworpen aan wettelijke versterkingen en beperkingen:

1. De WET nr. 2019-791 van 26 juli 2019 ‘een school van vertrouwen’, heeft de controle op thuisonderwijs versterkt en heeft bovendien de leeftijd voor verplicht onderwijs verlaagd van zes naar drie jaar.
2. De WET nr. 2021-1109 van 24 augustus 2021 ter versterking van het respect voor de principes van de Republiek, de zogenaamde ‘separatismewet’, die in werking treedt bij het begin van het schooljaar in september 2022, vervangt het systeem van aanmelding van thuisonderwijs door een verplichte voorafgaande autorisatieaanvraag.
3. Artikel 49 van de wet wijzigt zo artikel L.131-2 van de Onderwijswet en specificeert:

‘Verplicht onderwijs wordt gegeven in openbare of particuliere instellingen of scholen. Het kan ook, bij wijze van uitzondering, thuis worden gegeven door de ouders, door een van hen of door een persoon van hun keuze, na toestemming verleend onder de voorwaarden vastgelegd in artikel L. 131-5.‘

De nieuwe formulering van artikel L131-5 van de Onderwijswet die de nieuwe autorisatiemodaliteiten vaststelt, is gevalideerd door de Constitutionele Raad (beslissing van 23 augustus 2021, nr. 2021-823 DC) die verduidelijkt dat thuisonderwijs geen onderdeel is van het fundamentele principe erkend door de wetten van de Republiek van onderwijsvrijheid, maar een manier om verplicht onderwijs uit te voeren.

Daarom zal het eerder beoogde regime, geleid door het principe van onderwijsvrijheid, worden teruggebracht tot een uitzonderingsregime dat wordt gedetailleerd door het decreet nr. 2022-182 van 15 februari 2022 betreffende de modaliteiten voor het verlenen van toestemming voor thuisonderwijs.

Wat zijn de voorwaarden om in aanmerking te komen voor thuisonderwijs?

Om je kind thuis te onderwijzen, moet je een van de volgende situaties kunnen rechtvaardigen (art. L 131-5 van de Onderwijswet):

• De gezondheidstoestand van het kind of zijn handicap;
• Het beoefenen van intensieve sport- of artistieke activiteiten;
• Het rondtrekken van het gezin in Frankrijk of de geografische afstand tot een openbare onderwijsinstelling;
• Het bestaan van een situatie die eigen is aan het kind en het onderwijsproject motiveert;
• De bedreiging van de fysieke of morele integriteit van het kind in zijn onderwijsinstelling.

Van deze redenen is het ‘het bestaan van een situatie die eigen is aan het kind en het onderwijsproject motiveert’ die de meeste problemen oplevert, waarbij veel dossiers op basis van deze reden zijn afgewezen.

De Onderwijswet regelt deze reden door te eisen dat:

• De personen die verantwoordelijk zijn voor het kind moeten aantonen dat ze in staat zijn om het kind thuis te onderwijzen met respect voor het belang van het kind. Een middelbareschooldiploma of een ander diploma van niveau 4 wordt dan gevraagd. Als je een buitenlands diploma wilt voorleggen, kun je een verklaring van gelijkwaardigheid van een buitenlands diploma aanvragen via de volgende link: Een verklaring van gelijkwaardigheid van een buitenlands diploma aanvragen (Online procedure)

• De aanvraag voor toestemming bevat een schriftelijke presentatie van het onderwijsproject;

• De toezegging om dit onderwijs voornamelijk in het Frans te geven.

De Grondwettelijke Raad heeft geoordeeld dat het, onder toezicht van de rechter, aan de regelgevende macht is om de voorwaarden voor het verlenen van de toestemming voor thuisonderwijs te bepalen in overeenstemming met deze criteria, en aan de bevoegde bestuurlijke autoriteiten om hun beslissing uitsluitend op deze criteria te baseren, met uitsluiting van elke vorm van discriminatie (beslissing van 23 augustus 2021, nr. 2021-823 DC). De Grondwettelijke Raad voegt hieraan toe: “Ten slotte, hoewel de betwiste bepalingen voorzien dat de toestemming voor thuisonderwijs wordt verleend zonder dat andere redenen dan het belang van het kind kunnen worden aangevoerd, hebben zij noch tot doel noch tot gevolg de gewetensvrijheid of mening aan te tasten van personen die een thuisonderwijsproject voorleggen“.

Wat zijn de te volgen stappen?

I. DASEN: aanvraag voor toestemming voor thuisonderwijs

1. Dien een aanvraag voor thuisonderwijs in bij de Dasen;
2. De aanvraag moet worden ingediend tussen 1 maart en 31 mei voorafgaand aan het schooljaar.
3. De Dasen deelt zijn beslissing mee binnen een termijn van twee maanden. Bij het uitblijven van een antwoord binnen deze termijn wordt je aanvraag geacht te zijn aanvaard.

Hoe een weigering betwisten?

In geval van weigering van thuisonderwijs kun je de beslissing betwisten binnen een termijn van 15 dagen (artikel D131-11-10 van de Onderwijscode) vanaf de kennisgeving door een verplicht voorafgaand administratief beroep (hierna “RAPO”) in te dienen bij een commissie voorgezeten door de academisch rector. De commissie komt binnen een maand bijeen en deelt haar beslissing mee binnen 5 werkdagen (art. D. 131-11-12 van de Onderwijscode). In alle gevallen moet de weigering gemotiveerd zijn.

De administratieve rechtbank kan pas worden ingeschakeld na afwijzing van je beroep (art. D. 131-11-13 Onderwijscode).

Wat moet je in je RAPO zetten?

Het is belangrijk om punt voor punt de redenen te beschrijven die je ertoe brengen dit beroep in te dienen. Je moet deze weigering in rechte en in feite betwisten en de kennelijke beoordelingsfout aantonen.

Wat betreft de rechtssituatie gaat het erom de termen van de Code voor de betrekkingen tussen het publiek en de administratie, of van de Onderwijscode (van de wet, het decreet, het voorbehoud van de Grondwettelijke Raad) die je RAPO rechtvaardigen, in herinnering te brengen.

Je kunt ook de algemene punten over het belang van het kind en het standpunt van je kind vermelden, waarvan de mening in aanmerking moet worden genomen voor elke beslissing die hem betreft volgens artikel 12 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) of volgens artikel L112.4 van de Code voor Sociale Actie en Gezinnen, dat bepaalt:

“Het belang van het kind, het in aanmerking nemen van zijn fundamentele fysieke, intellectuele, sociale en emotionele behoeften, evenals het respecteren van zijn rechten moeten alle beslissingen die hem betreffen leiden.“

Wat betreft de feitelijke situatie, dit is wat betrekking heeft op je specifieke situatie in je RAPO, en hoe deze wel degelijk in overeenstemming is met het recht. Je moet uitleggen dat je een aanvraag voor toestemming hebt ingediend om toegang te krijgen tot een vorm van verplicht onderwijs, waarbij je voldoet aan alle wettelijke en reglementaire vereisten in het kader van het voorbehoud van de Grondwettelijke Raad (onderwijsproject met de essentiële elementen van de pedagogie aangepast aan het kind), maar dat je niet begrijpt waarom de administratie je de toegang tot deze vorm weigert.

Je kunt ook je pedagogisch project verbeteren door hulp te vragen aan verenigingen.

II. De controles

a) Controle uitgevoerd door de gemeente:

• Vanaf het eerste jaar van thuisonderwijs voert de gemeente een onderzoek uit met als doel de redenen voor een aanvraag voor thuisonderwijs te controleren;
• Het doel is om te controleren of de gezondheidstoestand en de leefomstandigheden van het gezin verenigbaar zijn met thuisonderwijs;
• Je moet een bewijs van medische controle van je kind leveren;
• Dit onderzoek wordt elke 2 jaar herhaald tot het kind 16 jaar is.

b) Controle uitgevoerd door de DASEN: pedagogische controle

• De DASEN zorgt ervoor dat het kind vooruitgang boekt, vooral door te controleren of de kennis van het kind voldoende is,
• Een onderwijsinspecteur voert minstens 1 keer per jaar een individuele controle van het kind uit.
• De inspecteur kan worden bijgestaan door een schoolpsycholoog.
• Deze controle wordt uitgevoerd vanaf de 3e maand na de afgifte van de toestemming voor thuisonderwijs.
• De resultaten worden binnen 3 maanden aan je meegedeeld.
• Als de resultaten onvoldoende zijn: een tweede controle is gepland na minimaal een maand. Deze periode is bedoeld om de situatie te verbeteren. Als de resultaten nog steeds onvoldoende zijn, verplicht de Academisch Directeur van de onderwijsdiensten je om het kind binnen 15 dagen na de kennisgeving in te schrijven op een openbare of privéschool.

De controle is individueel, de inspecteur kan vergezeld worden door een schoolpsycholoog. De gezinnen worden niet van tevoren geïnformeerd over de datum van deze controle.

De Raad van State heeft in dit verband opgemerkt dat de inbreuk op de eerbiediging van het privé- en gezinsleven door een onaangekondigde controle gerechtvaardigd is door het algemeen belang en de rechten van het kind (Raad van State. CE 2 april 2021 nr. 435002).

Vergeet niet dat bij deze controles de staatsambtenaren verplicht zijn tot neutraliteit. Artikel 121-2 van de Algemene Wet op de Openbare Dienst bepaalt dus dat:

” Bij de uitoefening van zijn functies is de ambtenaar verplicht tot neutraliteit. Hij oefent zijn functies uit met inachtneming van het beginsel van laïciteit. In dit verband onthoudt hij zich met name van het uiten van zijn religieuze opvattingen. Hij wordt opgeleid in dit principe. De ambtenaar behandelt alle personen gelijk en respecteert hun geweten en waardigheid. “

Wat zijn de sancties bij niet-naleving van de wetten?

Bepaalde situaties die overeenkomen met overtredingen van de wet kunnen zwaar worden bestraft:

• Als je je kind niet inschrijft op een onderwijsinstelling, zonder geldige reden, ondanks een aanmaning van de bevoegde overheidsinstantie op het gebied van onderwijs, riskeer je een gevangenisstraf van 6 maanden en een boete van 7.500 euro (artikel 227-17-1 van het Wetboek van Strafrecht).
• Als je je verzet tegen de schoolgang van je kind na de tweede pedagogische controle, kun je worden veroordeeld tot 6 maanden gevangenisstraf en 7.500 euro boete
• Als je de pedagogische controle weigert, doet de DASEN een melding bij de officier van justitie.
• Als je je kind inschrijft op een illegaal geopende privéschool nadat je net toestemming hebt gekregen voor thuisonderwijs, riskeer je een boete van 15.000 euro en 1 jaar gevangenisstraf (art. L131-5 van het Wetboek van Onderwijs).

Wat moet ik doen?

Als je een weigering krijgt voor de toestemming om je kind thuis te onderwijzen:

• Controleer de reden van weigering, deze moet wettelijk en feitelijk gerechtvaardigd zijn;
• Als de weigering volgt op een controle, vraag dan om de verslagen als je ze nog niet hebt gekregen;
• Je kunt een verplicht voorafgaand administratief beroep indienen;
• Als het beroep niet slaagt, kun je de rechter inschakelen;
• Je kunt de Ombudsman op lokaal niveau inschakelen door hem een kopie van je beroepsbrief te sturen;
• Je kunt contact opnemen met een vereniging gespecialiseerd in thuisonderwijs;
• Je kunt Equitas inschakelen voor juridische bijstand, die je bij elke stap zal begeleiden.